MELTEM GÜNAY- Bugün Dünya AIDS Günü. AIDS/HIV hâlâ dünyanın en büyük sıhhat problemlerinin başında geliyor. Halk ortasında AIDS olarak bilinen Kazanılmış Bağışıklık Yetmezliği Sendromu, HIV enfeksiyonunun neden olduğu, kronik, hayatı tehdit edebilen bir rahatsızlıktır. HIV bağışıklık sistemini hasara uğratarak hastalıklarla gayret gücünü zayıflatan bir virüs. Bu virüsün nasıl bulaştığını bilmek hastalıktan korunmanın birinci adımı. Dünya genelinde 40 milyon kişinin bugüne kadar vefatına sebep olan AIDS ile ilgili farkındalığı arttırmak ismine 1 Aralık dünya gelinde “AIDS Günü” olarak anılıyor.
Kovid’le gelen sıkıntı
Kovid-19 salgını devrinde ve sonrasında Dünya Sıhhat Örgütü datalarına nazaran, HIV/AIDS olaylarında artış yaşandı. HIV alanında önde gelen doktorlar ve sivil toplum kuruluşları “Covid-19 devri sonrası HIV Politikaları” başlıklı bir raporla pandemi devrinde yaşananları raporlaştırdı. Kovid-19 periyodunda HIV enfeksiyonunun pandemi öncesindeki yayılma suratını koruduğu iddiasına yer datalar raporda, pandemi nedeniyle sıhhat kuruluşları ve teşhis merkezlerine müracaat azaldığı için yeni hadise sayısının düşük olduğu da söz edildi. Raporun yazarlarından Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Fehmi Tabak ve Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Ana Bilim Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Dilara İnan ile konuştuk. Milliyet’e dünya ve Türkiye’deki durumu anlattılar.
Türkiye’de artıyor
Prof. Dr. İnan, Türkiye’de HIV farkındalığının hâlâ düşük sevide olduğunu, pek çok ülkede yıllık yeni HIV hadise sayısının son 10 yılda sabit kalma ya da azalma trendine girerken Türkiye’nin yıllık yeni olay sayısı artışında dünyada en üst sıralarda yer aldığını söyledi. Prof. Dr. İnan, “HIV hadiseleri Türkiye’de son 10 yılda 8 kat artış gösterdi. Sağlık Bakanlığı tarafından HIV/AIDS Kontrol Programı oluşturulmuş, kapsamlı bir aksiyon planı ortaya konmuştur. Lakin pandemi, tüm sıhhat teşebbüslerini olduğu üzere, HIV/AIDS ile çabayı de olumsuz halde etkiledi” dedi. Pandeminin, HIV ile enfekte olan bireylerin salgın şartlarında teşhis alamaması ve bu periyotta tedaviye başlamamasında tesirli olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Dilara İnan şunları söyledi:
“Pandemi devrinde temel sıhhat hizmetlerine ve tedaviye erişimin kesintisiz sürdürülmesi için büyük uğraş sarf edilse de bu devirde pek çok sıhhat kuruluşunda HIV poliklinikleri düşük kapasiteyle çalışmak durumunda kaldı. Bununla birlikte HIV tedavisi devam eden bireyler, uzaktan takip edildi, polikliniği ziyaret edemeyenlerle telefon, bildiri yahut imajlı görüşme yoluyla irtibat kuruldu. Pandeminin tesirinin azalmasıyla sıhhat kuruluşlarının tüm branşlarda poliklinik hasta yükünün artması, pandemi mühletince ertelenmiş tıbbi müdahalelerin gerçekleştirilmeye başlaması bekleniyor. Böylelikle yeni teşhis konacak, bilhassa de tanısı ileri evrede gerçekleşecek HIV hadiselerinde da süratli bir artış öngörülüyor.”
Sayı azaldı ama
Vaka sayılarının artmasına karşın pandemi devrinde teşhis sayısında azalma yaşandığını belirten Prof. Dr. Fehmi Tabak da 2020 ve 2021 yıllarında doğrulama testi müspet tespit edilerek raporlanan HIV/AIDS hadisesi sayılarının 2019 düzeyinin yüzde 28 altında seyrettiğini söyledi. Tabak, HIV olaylarının teşhis oranındaki bu düşüşün en büyük nedeninin sayıları pandemi öncesinde de sonlu olan anonim test merkezlerinin pandemi periyodunda düşük kapasiteyle hizmet vermesi, hatta kimilerinin HIV testi faaliyetlerini büsbütün durdurması olarak açıkladı. Prof. Tabak, test yaptırmak isteyen bireylerin Kovid-19 riskinden ötürü sıhhat kuruluşlarına ve anonim test merkezlerine başvurmaktan çekinmesinin de teşhis sayısının düşük olma nedenleri ortasında saydı. Tabak, “Pandemi periyodunda kan bağışları azalmış, pek çok tıbbi müdahale ertelenmiş olduğu için, olağan kurallarda tesadüfen saptanacak birçok hadiseye bu periyotta teşhis konamadı” dedi.
Geçen yıl 650 bin ölüm
Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Derneği HIV/AIDS Çalışma Kümesi Lideri Prof. Dr. Halis Akalın, 2021 sonu itibariyle dünyada ve Türkiye’de HIV/AIDS ile ilgili şu istatistikleri paylaştı:
*Dünyada 38.4 milyon HIV enfeksiyonu ile yaşayan kişi var.
*Dünyada 2021’de 1.5 milyon kişi HIV enfeksiyonu tanısı aldı.
*AIDS ve AIDS ile bağlı komplikasyonlar nedeniyle 650 bin kişi öldü.
*Türkiye’de 2021 sonu itibariyle Sağlık Bakanlığı resmi kayıtlarında 32 bin 376 (26 bini erkek) kişi HIV ile yaşıyor.
*Hastalığını bilmeyen şahısların olma mümkünlüğünün yüksek olması nedeniyle Türkiye’De HIV ile yaşayanların sayısının 65 bin-70 bin ortasında olduğu kestirim edilmektedir ve Dünya Sıhhat Örgütü’nün varsayımı de bu istikamettedir.
Türkiye’de 35 bin kişi teşhis aldı
Tüm dünyada olduğu üzere ülkemizde de değerli halk sıhhati problemleri ortasında yer alan HIV enfeksiyonunun görülme sıklığı artmaya devam ediyor. HIV/AIDS ile çabaya katkı sağlamak ismine 5 tabip derneğinin bir ortaya gelerek geçen yıl hayata geçirdiği “Şüphen Olmasın” inisiyatif, HIV/AIDS konusunda toplumda farkındalık yaratmak, nizamlı test olma oranını artırmak ve HIV ile yaşayanların hayat kalitesini yükseltmek ismine çalışmalarını 1 yılı aşkın müddettir sürdürüyor. Bu mühlet zarfında gerçekleştirilen çalışmalar doğrultusunda 6 milyon kişinin test olmanın değeriyle ilgili bilgilenmesi ve HIV farkındalığı kazanması sağlandı.
Tanı konmayanlar var
İnisiyatif toplantısında konuşan HIV’nin tarifi, HIV ile AIDS’in farkı ve aktüel datalara dair bilgiler veren KLİMİK Derneği HIV/AIDS Çalışma Kümesi Lideri Prof. Dr. Emin Halis Akalın, HIV’in bağışıklık sisteminin hücrelerini tutarak fonksiyonlarını bozan bir virüs olduğunu anlattı. HIV enfeksiyonu bağışıklık sisteminin vakit içerisinde zayıflamasına sebep olduğunu ve tedavi edilmezse bağışıklık yetmezliğine yol açabildiğini söyleyen Akalın, şu bilgileri verdi:
“Türkiye’deki Edinilmiş Bağışıklık Yetmezliği Sendromu yani AIDS ise HIV enfeksiyonunun en ileri evresidir. Ülkemizde 1985 yılında teşhis alan birinci hadiseden bu yana 35 binin üzerinde kişinin testi müspet saptanarak HIV yahut AIDS tanısı almıştır. Teşhis konulmamış olayları da düşündüğümüzde bu sayının daha fazla olduğunu iddia ediyoruz.”
ACYBHD Genel Sekreteri Prof. Dr. Deniz Gökengin ise toplantıda HIV’nin bulaş ve korunma yollarına dikkat çekerek, “Toplumda sanıldığının tersine HIV ile yaşayan beşerlerle fizikî temasta bulunmakla, tıpkı havayı solumakla, birebir yerde oturmakla ya da sivrisinek sokmasıyla HIV bulaşmaz. HIV korunmasız cinsel ilgiyle, ortak kullanılan sterilize edilmemiş enjektörlerle, kan yahut organ nakliyle ya da HIV olumlu annelerden hamilelik, doğum ve emzirme periyotlarında bulaşabilen bir virüstür. HIV’den korunma, temel olarak bu bulaş yollarını tedbire temeline dayanır. Risk oluşturacak durumlara yönelik gerekli tedbirler alındığı takdirde HIV bulaşının çarçabuk önlenmesi mümkündür” diye konutu. EKMUD HIV/AIDS Çalışma Kümesi Koordinatörü Prof. Dr. Behice Kurtaran ise HIV/AIDS tedavisindeki ilerlemelerle birlikte dünyada ve Türkiye’de tedaviye erişimin mevcut durumundan bahsetti.
Farkındalık artmalı
HAKED Genel Sekreteri Prof. Dr. Serhat Ünal da yaptıkları bilgilendirme çalışmalarından bahsederek, “Gençler ortasında HIV farkındalığını artırmak üzere “Şüphe 101” isimli bir projeyi de hayata geçireceğiz. Bu projeyle hem üniversitelerde yapılacak seminerler vasıtasıyla hem de öğrenciler ortası akran eğitimi modeli ile HIV farkındalığı yaygınlaştırılacak” dedi. HIV ile çabada en kıymetli adımın, vaktinde teşhis konulması olduğunun altını çizen HIVEND Lideri Prof. Fehmi Tabak, HIV/AIDS teşhisinin geç konulmaması için kimi büyük kentlerde bulunan anonim test merkezlerinin sayısının artırılması gerektiğini söyledi.