Seçim nedeniyle TBMM’nin çalışmalarında sona yanlışsız yaklaşılırken; taşeron ve süreksiz emekçiler, staj mağdurları, atanamayan öğretmenler, 2000 sonrası SGK’lılar, ehliyet affını bekleyenler, kamu mühendisleri, 657 norm takım bekleyen itfaiye çalışanları ve tescil affı bekleyen BAĞ-KUR’lular olmak üzere hak arayışında olan vatandaşlar, 14 Mayıs seçimlerinden evvel taleplerinin karşılanmasını bekliyor. Toplumsal Güvenlik Uzmanı Mustafa Balkız da, Toplumsal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) yönetim ve mali problemlerini kıymetlendirdi.
‘KAYIT DIŞI ÇALIŞMA SON 4 YILDA YÜZDE 30.5’TEN 35 ÇIKTI’
Balkız, “Sosyal Güvenlik Kurumu’nun sorunu topladığı gelirler ile harcamaları birbirini tutmuyor. Harcamalar olağandışı derecede. Gerek sıhhat harcamaları gerekse emeklilere verilen fiyatlar toplanan primi karşılamıyor. Bu nedenle ne yapılıyor? Buraya genel müdür geldiği vakit öncelikle şunu düşünüyor, ‘Ben SGK’yı en az ziyanla nasıl kapatırım’. Bunun için iki yol var. Birincisi, çalışanların, emeklilerin maaşlarını azaltmak. İkincisi ise, burada kayıt dışı çalışanları önlemek. Kayıt dışı çalışanları önleyebiliyor mu? Hayır, önleyemiyor. Zira 2018’de kayıt dışı çalışanların oranı yüzde 30,5’ti. Bugün yüzde 35 civarında. Demek ki bunu önleyemiyorsunuz, bunu önlediği vakit SGK ziyan etmez. SGK’nın asıl sorunu, buradaki emekçinin, memurun, çalışanın maaşına göz dikmek, azaltmak değil. Asıl olan kayıt dışılığı önlemek. Minimum fiyattan alınan primi düşünün, 1501 lira. Bir şahıstan alınacak prim fiyatınız bu. Bunu 4 milyon kişi ile çarpın o vakit SGK’nın burada bütçenin ‘kara deliği’ üzere nitelenmesine gerek olmuyor.” tabirlerini kaydetti.
’10 BİN GÜNE DE ÇIKARSANIZ RANDIMAN ALAMAYACAKSINIZ’
Emeklilik için prim gün sayısının yıldan yıla artırılmasının nedeninin SGK’nın ziyan etmesinin önüne geçmek olduğunu kaydeden Balkız, şu değerlendirmeyi yaptı:
“4447 sayılı yasa çıkarken ‘mezarda emeklilik’ olarak nitelendirildi. Oradaki tesadüf şuydu, 1999 sarsıntısına denk geliyordu. O sarsıntının ertesinde maaş bağlama sistemi getirdiler. O günün Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı ‘Biz burada maaş bağlama sistemini artırıyoruz, prim ödemeyi artırıyoruz. Lakin 25-30 sene SGK kendi yağı ile kavrulacak. Hiçbir şeye muhtaç olmayacak’ demişti. Bırakın 25 yılı, 25 ay bile sürmedi. 25 ay sürmeden 5-6 kere SGK’da yasalar değişti. Daha evvelki 1999’da 5000 günden emekli olunabiliyordu, 2000’den sonra başlayanların prim gün sayısı 7000 güne çıkarıldı. Denildi ki, prim gün sayısı az. 01.10.2008’den sonra da 7200 güne çıkarıldı. Şu anda hala 7200 gün sayısı emekli olmak için devam ediyor. SGK’da primler artırıldı, 5000 günden 7200’e çıkarıldı. Bunun münasebeti neydi? SGK ziyan etmesin fakat siz idareyi hoş yapmazsanız, 7000 bin gün değil 10 bin güne de çıkarsanız randıman alamayacaksınız. Yağı ile kavrulamıyor. Kavrulamadığı üzere her yıl da bütçeden aldığı hisse daha da fazlalaşıyor.
Ekonomik krizin herkese tesiri olduğu üzere SGK’ya da tesiri var fakat, biz bunu yalnızca, krize endeksleyemeyiz. Krizden evvel de esasen bunlar vardı. 1970’lere kadar SGK’nın malı olağandışı derece de fazlaydı, hazineye yardım ediyordu. O gün emekli sayısı az olduğundan ötürü, nüfusu azdı. O periyotlarda SGK para biriktirdi, mal mülk aldı, arsa aldı fakat ondan sonra gelen iktidarlar SGK’nın yerlerinin hepsini sattılar.”
‘EMEKLİLER PARKLARA TERK EDİLMİŞ DURUMDALAR’
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın emekli aylıklarının 7 bin 500 liraya yükseldiğini açıklamasının akabinde Millet İttifakı Cumhurbaşkanı adayı ve CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu, geçtiğimiz günlerde Cumhurbaşkanı olduğunda bayram ikramiyelerinin 8 bin 500 lira olacağı istikametindeki emeklilere vaatte bulundu.
Balkız, emekli aylıklarına yönelik şunları söyledi:
“Emeklilerimize verilen 7 bin 500 lira hatta 8 bin 500 lira azdır. Zira emekliler, yağmurda yaşta çamurda kışta kıyamette Türkiye’nin kalkınması için çalışmışlar. Birden fazla 25 yıl çalıştı; yazın ter dökmüş, kışın soğuklarda üşümüş. Bu çalışma şartlarında kendilerine verilecek fiyat en azından insanca yaşayacak pahada, bir meblağda olmalı. 4 sene evvel bayram ikramiyeleri vardı, muhalefetin reaksiyonu ile verildi. 4 senede yalnızca 100 lira artırıldı. Bu senede 900 lira artırılarak 2 bin liraya çıkarıldı. Daha evvel bin lira verdikleri vakit Kurban Bayramı’nda o emekli bir kurban alabiliyordu.
Bugün için 8 bin 500 lira Sayın Kılıçdaroğlu’nun bugün önerdiği ikramiyeler fazla değildir. Bu abartılı bir durum değildir, emeklilerin insanca yaşamaya hakkı vardır. Emeklilerin de tatil yapmaya hakkı vardır, emeklilerin barınmaya gereksinimleri vardır. Emeklilerin huzurevinde kalmaya, arkadaşları ile görüşmeye hakkı vardır. Bugün emekliler tabir yerinde ise parklara terk edilmiş durumdalar. Emekliler bir kafeye gidemiyorlar, bir çay içemiyorlar, parklarda buluşuyorlar. Bu türlü bir sistem olamaz.”
‘400 BİN KİŞİ EMEKLİLİKTEN YOKSUN KALDI’
Emeklilikte yaşa takılanlara (EYT) ait düzenlemenin Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmesi ile emeklilik müracaatları devam ederken en düşük emekli maaşının 7 bin 500 TL’ye çıkarıldı. BAĞ-KUR’da emekli olmak için bayanlarda 20 yıl 7200 gün, erkeklerde 25 yıl 9000 günün tamamlanması gerekir. BAĞ-KUR’lu yurttaşların, hak kaybı yaşadığını anlatan Balkız, şu açıklamayı yaptı:
“BAĞ-KUR’lular emekliler içerisinde mağdur olan bir kısımdır. BAĞ-KUR, 01.10.1972 tarihinde kuruldu. Kurulduğun günden bu vakte kadar BAĞ-KUR’lular yüksek prim ödeyerek emekli oluyorlardı. BAĞ-KUR kurulduğundan beri bayanlar 20 yıl 7200 gün, erkekler de 25 yıl 9000 günden emekli oluyorlardı. Artık bu BAĞ-KUR’luların aleyhinde gelişen bir durumdur. Zira pandemi devrinde, gerisinden sarsıntı krizi ile BAĞ-KUR’lu esnaf kar etmese de ziyan etmesin diye çalıştılar.
Şimdi bir de bunlardan en düşük BAĞ-KUR primi 3 bin 247 lira. Yani taban fiyatın yüzde 34,5 oranında. Şayet prim borcu falan yoksa 29,5 oranına düşüyor. Bir BAĞ-KUR’lu düşünün, deniliyor ki BAĞ-KUR’luların emekli olunca az maaş alıyor, SSK emeklisi biraz daha fazla maaş alıyor diye herkes BAĞ-KUR’dan SSK’dan emekli olmaya çalışıyor. Bu aslında yanlış bir olay. BAĞ-KUR’un emekli maaşı düşük değil, BAĞ-KUR’da daha evvel basamak sistemi vardı, o basamak sisteminde belirli bir basamakta kalıyordunuz, o basamağı arttırmak zorundaydınız.
‘SGK BAĞ-KUR’LUYA GEL HELALLEŞELİM DİYOR ANCAK PİRİMİNİ YOK SAYIYOR’
Şimdi, taban fiyata endekslediler. Taban fiyatın üzerinde ödeyen BAĞ-KUR’lu yok. Aslında ödeyemiyor. 2018’de 2019’da 2020’de 2021’de 2022’de BAĞ-KUR’luların ödeyemedikleri borcun faizinden vazgeçiliyordu. Bu sene, hizmet dondurması diye bir olay var BAĞ-KUR’da. Diyelim ki, 7-8 yıl primini ödeyememiş birisine SGK, 120 bin lira borç çıkarmış. Diyor ki BAĞ-KUR’luya; ‘Gel arkadaş, seninle helalleşelim. Ben alacağım 120 bin liradan vazgeçiyorum. Sen de bu priminden vazgeç hiç çalışmamış gibi’ fakat ‘Ben sana kıyak yapayım’ diyor SGK. O kıyak da şöyle, ‘Ben bu hizmetini dondurayım. Dondurduktan sonra senin elinde para olursa gel buna ihya et’ diyor. Yani yine satın al diyor. Bu sene 2023’te yapılandırmada çıktı tıpkı formda.
Yapılandırma çıktı fakat taban fiyata bağlı olarak çıktı. Onda da günlüğü 115 liradan borçlandırılıyor. Düşünebiliyor musunuz, 3600 gün dondurmuşsunuz. İhya etmek için ne kadar prim ödeyeceksiniz 414 bin lira. Esnafın parası yokmuş ki dondurmuş, artık param yok diye donduruyor. Siz diyorsunuz ki ‘bana 414 bin lira ver, ben senin primlerini sana geri vereyim’. Bir sürü kişi bankalara gidip kredi almaya çalıştılar, baktılar ki olmuyor. Bankanın alacağı geri alacağı faizli para maaşının üzerinde olduğu için 400 bine yakın kişi emeklilikten yoksun kaldı.”