* Mahfi Eğilmez
Ekonomide gidişi belirleyen en değerli etkenlerden birisi beklentilerdir. Rasyonel beklentiler kuramı, beklentilerin iktisattaki yüklü yerini “beklentiler, gerçekleşmelerin öncüsüdür” tespitiyle ortaya koyar. Ekseriyetle beklentilere nazaran hareket edildiği için beklentiler büyük ölçüde gerçek olur. Karar alıcıların, özel kesim kuruluşlarının yöneticilerinin enflasyonda artış olacağını beklediklerini varsayalım. Bu durumda bu yöneticiler, mal ve hizmetleri ucuza satıp ziyan etmemek ya da kardan fedakârlık etmemek için bu eserlerin satış fiyatlarını şimdi enflasyon artmaya başlamadan evvel artırmaya başlayacaklardır. Bu da sonunda fiyatların artmasına yani enflasyonun yükselmesine yol açacaktır.
Merkez bankaları, enflasyonla yanlışsız bir formda gayret edebilmek için bu beklentileri evvelden görerek ona nazaran hal almak durumundadırlar. Bu gidişatı evvelden görebilmek için için de süreklilik taşıyan anketler düzenlerler.
TCMB, bu maksatla her ay bir ekip anketler düzenliyor. Enflasyon beklentilerini ölçebilmek için düzenlediği anketleri piyasa iştirakçileri, gerçek dal temsilcileri ve hane halkına sorarak yürütüyor. Aşağıdaki tablo, TCMB’nin eğilim anketleri içinde yer alan ve her ay uygulanan Sektörel Enflasyon Beklentilerinin 2024 Eylül sonuçlarını gösteriyor (kaynak: TCMB, sektörel enflasyon beklentileri):
Anketin kapsadığı kümelerden piyasa iştirakçileri kümesi finansal ve gerçek kesimde karar alıcı ve uzman pozisyonda bulunanlar ortasından seçilmiş şahıslardan oluşuyor, gerçek kesim kümesi imalat endüstrinde çalışan işyerleri ortasından seçiliyor, hane halkı kümesi da hane halkları ortasından seçilmiş 4.484 haneyi temsil ediyor.
Buna nazaran piyasa iştirakçileri Eylül 2025’de enflasyonun yüzde 27,49’a düşmesini beklerken gerçek bölüm temsilcileri birebir tarihte enflasyonun bugünkü seviyesinde olacağını varsayım ediyor. Kümeler ortasında en karamsar olanlar hane halkları, onlar da Eylül 2025’de enflasyonun yüzde 71,56’ya yükseleceğini düşünüyorlar. Bu üç kümenin, yüklere bakılmaksızın alınmış ortalaması ise Eylül 2025’de enflasyonun bugünkü seviyesinde kalacağına işaret ediyor. Orta Vadeli Programda (OVP) 2025 yılsonu için öngörülen gaye yüzde 17,50 olduğuna nazaran toplumun hiçbir kesiti OVP gayelerine inanmıyor demektir.
Burada, fiyatlar üzerinde en kıymetli tesir sahibi olan küme gerçek kesimi temsil edenlerdir. Zira fiyatları belirleyenler büyük ölçüde onlar. Onların beklentisi enflasyonun 12 ay sonra bugünkü seviyesinde kalmaya devam edeceği istikametinde olduğuna nazaran enflasyonla gayretten olumlu sonuçlar çıkması pek de mümkün değil demektir.
Ne desek boş: Kassandra Laneti tesiriyle olsa gerek karar vericiler bize inanmıyor.
* Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî bloğundan alınmıştır