Özgür His Sakin
Kıssası yüzyıllar öncesine, Doğu ve Batı’yı buluşturan kervan yollarına uzanan, Ermeni tarihinde ‘mitik’ başşehir olarak anılan Ani kentini tarihi ve mimarisiyle derinlemesine ele alan bir taşınabilir uygulama geliştirildi. Portekiz merkezli Calouste Gulbenkian Vakfı ile ABD merkezli Dünya Anıtlar Fonu tarafından desteklenen Ani taşınabilir uygulama projesinde Türkiye, Ermenistan, ABD ve Avrupa’dan çok sayıda uzman, arkeolog, sanat tarihçisi, mimar ve fotoğrafçı bir ortaya geldi.
Türkçe, Ermenice ve İngilizce lisanlarında hazırlanan uygulamada Ani ve etrafına ilişkin bilgiler, “Tarihçe”, “Mimari”, “Sanat Tarihi” ve “Koruma Çalışmaları” başlıkları altında kullanıcıya sunuluyor. Farklı yapıların Ani içindeki pozisyonları temel alınarak oluşturulan dört ana rota ise Ani Arkeolojik Alanı’nı aşikâr temalar üzerinden ziyaret etme ve deneyimleme imkanı sağlıyor.
Kullanıcılar tercih ettikleri yapıları seçerek kendi güzergâhlarını da oluşturabiliyor. Tarihi ve mimari metinlerin daha rahat anlaşılması için mimari tabirlerin manalarını içeren bir kelamlık, daha kapsamlı araştırmalara ışık tutacak bir kaynakça ve Ani konusunda bilgisini ölçmek isteyen kullanıcılar için hazırlanan küçük test kısmı de sunulan içerikler ortasında. Sanal rehber ayrıyeten ziyaret saatleri, ulaşım, erişebilirlik üzere bilgiler içeriyor. Ani’nin çok katmanlı tarihini Türkçede Becerikli Günşiray, Şenay Gürler, Tilbe Saran ve Görkem Yeltan, Ermenicede Dr. Elmon Hançer, İngilizcede ise Dr. Christina Maranci, Veronica Kalas ve Robert Dulgarian seslendirdi.
Osman Kavala’nın fikri olarak ortaya çıkan proje için birinci fon başvurusunu da şahsen Kavala Silivri Cezaevi’nden yaparak projeye birinci takviyesi sağlamış.
Ani taşınabilir uygulaması Mobil uygulama hakkında, Kültürel Mirası Koruma Derneği Yönetim Kurulu Lideri yüksek mimar İsmail Yavuz Özkaya, proje koordinatörü Çağla Parlak, Anadolu Kültür Program Koordinatörü Tamar Nalcı ve Dünya Anıtlar Fonu’nun yöneticisi Hung-hsi Chao’dan bilgi aldık.
Uzunca bir müddet kendi haline bırakılan ve kültür mirası manasında bedeli son yıllarda ‘keşfedilen’ Ani’nin Anadolu tarihi ve kültürel zenginliği açısından değerini ve bu projenin hareket noktasını anlatır mısınız?
İsmail Yavuz Özkaya: Ani’nin tekrar ‘keşfi’ aslında 19. yüzyıl seyyahları ile başlıyor. Fakat St. Petersburg Bilimler Akademisi’nin himayesinde Nikolai Y. Marr başkanlığında mimar, arkeolog, fotoğrafçı, ressam ve dilbilimcilerin de ortalarında olduğu uzman bir grubun 1892-1917 yılları ortasında Ani’de hafriyat, belgeleme, kitabelerin tam çevirisi üzere araştırmalarla Ani yine tanınır bilinir hale geliyor. Bu periyotta, artık olduğu üzere, Ani’ye inanılmaz bir ilgi ve ziyaretçi akını var. Ziyaretçiler, Manuçehr Camii’nde oluşturulan müzeyi geziyor, anı defterine his ve fikirlerini yazıyor, mümkünse alanda çalışmakta olan Marr ve grubu ile birlikte fotoğraf çektiriyorlar. Ani’yi bu kadar özel kılan nedenleri anlamak için kısaca kentin tarihi gelişimine bakmak lazım.
9. yüzyılın sonunda Bagratuni Krallığı’nın liderliğinde Ermeniler bağımsızlıklarına kavuştuktan sonra, bu yerin savunma açısından sağladığı kolaylıklar nedeniyle olsa gerek, başkentlerini 961’de Kars’tan Ani’ye taşımışlardı. İpek Yolu ticaretinin kuzeye kayması ile kent süratle gelişmeye başlamış ve 25 yıl üzere bir müddette bugünkü kuzey duvarları hududuna ulaşmıştır. Ermeni Patrikliği merkezini 993’te Ani’ye taşıdıktan kısa bir müddet sonra, büyük, kalabalık ve uygun planlanmış bir kent görünümüne ulaşan Ani, 11. yüzyılda politik ve kültürel hayat, zanaat ve ticaret ile Orta Çağ Ermenistan’ında ünlü bir kent olmuştur. Bu refah devrinde kentin nüfusunun yüz bin civarında olduğu düşünülür. Feodal çizgilerde tarım ve hayvancılıktan çok kent kültürüne dayalı ticaret ve zanaatın ön plana çıktığı Ani’de büyük bir incelikle tasarlanmış görkemli yapılar, kiliseler, manastırlar, mozoleler, saraylar, konutlar, hamamlar, hanlar, çarşı ve dükkânlar, değirmenler, yağhaneler, depolar, köprüler, su kanalları birbiri arkasına inşa edilirken Ani’ye hayli kısa aralarda pek çok kırsal merkez ve manastır da gelişmeye başlar.
Ani’nin en parlak periyodu olan Kral Smbat ve varisi Gagik’in vefatından sonra taht hengameleri Bagratuni Krallığı’nın sonunu hazırlamış, 1045’te Bizans İmparatorluğu Ani’nin idaresini ele geçirmiştir. 1064’te bu sefer Selçuklu Sultanı Alparslan tarafından ele geçirilen Ani’de yaklaşık 135 yıllık Şeddadi idaresi ve 1199’dan itibaren Gürcü Zakaryanlar’ın idaresinde ticari canlılık ve imar faaliyetleri devam etmiştir. Pek çok sefer kentin idaresi el değiştirmiş olsa da 1236 Moğol istilası, 1263 zelzelesi, 1319’da Katedral’in kubbesinin de yıkıldığı büyük sarsıntı sonrasında toplu göçler nedeniyle terk edildiği bilinen kentin sahiden çöküşünü 1250’lerden itibaren Kilikya üzerinden Avrupa limanları ile ticaretin gelişmesi, 1498’de Ümit Burnu’nu keşfi ve deniz yoluyla ticaretin kendisine yeni rotalar bulması ile açıklamak yanlışsız olacaktır.
Gagikashen Kilisesi, Fotoğraf: Vedat Akçayöz Bu masalsı geçmişi ile Ani bugün bulunduğu coğrafyada hâlâ canlı bir varlık. Ermenilerin tarihindeki en parlak devri temsil eden, mitik başşehirleri Ani, Türkler için Anadolu kapılarını açan en değerli kazanım, Gürcüler için de en parlak devirlerinin anısıdır. Çokkültürlü Kafkasya coğrafyasında Orta Çağ’ın parlayan yıldızı Ani ayakta kalmayı başarabilmiş görkemli anıtları, araştırılmayı bekleyen arkeolojisi, yeraltı kenti, vadileri, yakın etrafındaki yerleşimler, manastırlar ve kiliseleri ile günümüzde tekrar kıymetli bir merkez olma yolundadır.
Ani taşınabilir uygulaması, bu öngörü ile 2011 yılından itibaren sevgili Osman Kavala’nın her etapta öncülük ettiği, Türkiye’den ve Ermenistan’dan uzmanların birlikte projeler ürettiği sürecin son eseri. 2013 yılında “Ani ve Çevresi” ile ilgili başlayan uzmanların saha çalışmaları ve proje üretimi 2016 yılında Ani’nin UNESCO Dünya Miras Alanı listesine alınmasından çabucak sonra “Taşın Şiiri Ani: Kültürlerin Kavşağında bir Mimarlık Hazinesi” standı ile devam etti. Osman Kavala’nın her etabında çalıştığı bu stant bir yıl boyunca İstanbul, Erivan, Ankara, Oslo ve Kars’ta izleyicilerle buluştu ve Ani’nin bilinirliğine değerli bir katkı sundu. Taşınabilir uygulama fikri de yeniden Osman Kavala’ya ilişkin. Proje, Silivri’deki haksız tutsaklığının çabucak birinci yıllarında gönderdiği bir notla başladı. Birinci fon başvurusunu da Osman Bey yaptı. Bu fikrin temelinde Ani’nin ziyaretçileri için yeniden uzmanların birlikte üreteceği bir taşınabilir uygulama ve sonraki kademede Ani üzerine araştırma yapan uzmanların başlatacağı bir “Ani Dostları” platformu oluşumu var. Ani geçmişte olduğu üzere bugün de içinde bulunduğu coğrafyadaki tüm toplumları bir ortaya getirme, buluşturma fonksiyonunu sürdürüyor. “Canlı bir varlık” nitelemesini bu yüzden hak ediyor.
Ani taşınabilir uygulaması nasıl bir sistem ve yaklaşım çerçevesinde geliştirildi?
Çağla Parlak: Ani alanının kendisinin çok katmanlı yapısını ve yeni kültürel miras çalışmalarında alanın interdisipliner bir yaklaşımla ele alınması doğrultusunda Ani’ye farklı açılardan yaklaştık. Bu durum iştirakçilerin hem farklı disiplinlerden olmasına hem de katıldıkları ülkelerin çeşitliliğine de yansıdı. İştirakçiler Ermenistan, ABD, Avrupa, Rusya ve Türkiye’den gelen uzmanlardan oluşuyordu. Ani’nin Ermeni tarihi açısından sembolik kıymeti çok, Türkiye tarihi açısından sembolik değeri eş olmasa bile, yeniden de birtakım dönüm noktalarına işaret ediyor. Bunu da içeriğe bilimsel olarak yansıtmaya çalıştık.
Uygulamanın kapsamını belirlemek ve içeriğini oluşturmak için Erivan, İstanbul ve Kars’ta üç başka atölye çalışması gerçekleştirdik. Bu atölyelerde iştirakçiler uygulama için fikirlerini ve tekliflerini paylaştılar. Uygulamanın hedefini, amaç kitlesini ve gereksinimini tanımladık. Bu bağlamda dahil edilecek alanlar/yapılar ile farklı temalar belirlendi. Bu alanlar ve yapıların ulaşılırlığı, rotaların belirlenmesi de uzmanların alandaki fizibilite çalışmaları ile gerçekleştirildi. Çalıştay iştirakçileri, belirlenen yapılar üzerine çalıştılar ve anıt ve alanların tarihçeleri, mimari ve sanatsal özellikleri ile müdafaa durumlarını içeren metinler hazırladılar. Bu metinler Dr. Veronika Kalas ve Yavuz Özkaya tarafından edit edildi. Eşzamanlı olarak da arşiv araştırması yapıldı, yapıların eski fotoğraflarına ulaşıldı. Bilhassa de alanda gezerken daha rahat bir kullanım için metinler seslendirildi. Seslendirilen metinlerin yazılı açıklamalara nazaran daha sade, konuşma lisanıyla olmasına ihtimam gösterdik.
Uygulama yayına alınmadan evvel de test etabına ilgili paydaşları ve Ani’ye giden ziyaretçileri dahil ettik ve geri bildirimlere nazaran çeşitli uyarlamalar ve değişiklikler yaptık.
‘KÜLTÜREL MİRASI YORUMLAMAK DA MUHAFAZANIN PARÇASI’
Sayın Hung-hsi Chao’ya soralım; Dünya Anıtlar Fonu olarak bu projeye sunduğunuz katkıyı anlatır mısınız?
Hung-hsi Chao: World Monuments Fund, mahallî partnerimizle birlikte Ani Arkeolojik Alanı’nın kıymetli yapılarının korunması için çalışmalar yürütüyor. Yakın bir gelecekte muhafaza çalışmalarının da tamamlanmasını bekliyoruz. Müdafaa çalışmalarının yanı sıra kültürel mirasın yorumlanması da bu işin çok kıymetli bir kesimi ve Ani taşınabilir uygulaması kültürel mirası yorumlama konusunda en güzel yaklaşımlardan birine sahip. Anadolu Kültür’le bu uygulamanın yaratım sürecinde işbirliği yaptık. Kullanıcıların Ani’nin tarihi hakkında bütünlüklü bilgiye sahip olabilmeleri için uygulamayı üç lisanda, en kapsamlı tarihî anlatımlarla güzelleştirmek ve geliştirmek için birlikte çalıştık. Bu bizim kültürel mirası yorumlamamızın bir modülü ve hem buna hem de Ani Arkeolojik Alanı için savunuculuk yapmaya devam edeceğiz.
Uygulama ne vakitten beri kullanılıyor, izleyici sayısında şimdiki durum nedir?
Çağla Parlak: Beta deneme müddeti yaklaşık 6 ay sürdü. Yaklaşık 1,5 ay evvel de çevrimiçine aldık, yalnızca Anadolu Kültür’ün toplumsal medya hesaplarından paylaşmamıza karşın, şu anda 400 civarı telefonda Ani App şurası.
Ani taşınabilir uygulaması Projede Ermenistan’dan hangi alanlardan uzmanlar var?
İsmail Yavuz Özkaya: Projeye Ermenistan’dan katılanlar 2011 yılından itibaren Ani’de ve Türkiye’de farklı coğrafyalarda birlikte saha çalışmaları ile proje yaptığımız, alanlarında epey tanınmış uzmanlar. Ermeni uzman arkadaşlarımız pek çok bahsin yanı sıra bilhassa Ani’nin tarihi gelişimi, kitabe bilgileri, Ani’de ve yakın etrafındaki manastırları/kiliseleri yaptıran, Ani’deki kitabelerde isimleri geçen periyodun değerli şahsiyetleri ve devrin ünlü mimarı Trdat hakkında ve Ani’de birinci defa bilimsel araştırmaların ve kazıların yapıldığı 1892-1917 Nikolai Marr devri hakkında katkılarda bulundular. Yazılımın içeriğini, Ani’de ziyaretçi pratiklerini dikkate alacak biçimde nasıl kullanılabileceğini, nerede hangi bilgiyi nasıl aktarabileceğimiz mevzularını da birlikte şekillendirdik.
Çağla Parlak: Ermenistan’dan sanat tarihi, mimari muhafaza, mimarlık tarihi, epigrafi, tarih ve arkeoloji disiplinlerinden iştirakçiler davet edildi. Uzman grup gerek Anadolu Kültür’ün gerekse de Kültürel Mirası Müdafaa Derneği’nin daha önceki projelerinde iş birliği yaptıkları ve Ani ile ilgili çalışmaları bulunan şahıslardan oluştu. Belirttiğim üzere, uygulamanın gayesi, maksat kitlesi ve kapsamı atölyelerde belirlendi ve sonrasında araştırmalarıyla bu uzmanlar uygulama içeriğine katkı sundular. Ani taşınabilir uygulamasının içeriği bilimsel kaynaklara dayanıyor, hasebiyle kavramların hakikat ve yerinde kullanılması da çok kıymetli. Bu yüzden de çevirilerden sonra son okumayı yapanlar da, dilbilimciler/çevirmenlerden fazla, tekrar Ani mimarisine hakim, anadili çevrilen lisan olan sanat tarihçileri ve muhafaza mimarlarından oluştu.
Ermenistan’ın yanı sıra ABD, Türkiye ve Avrupa’dan farklı disiplinlerden uzmanlar da projede yer aldı. Bu geniş işbirliği platformunda hangi uzmanlar var?
Çağla Parlak: Kültürel miras ile klasik manada angaje olmuş daha evvel belirttiğim mimarlık, arkeoloji ve sanat tarihi üzere klasik disiplinlerin yanı sıra, dijitalleştirme ve bağlantı uzmanları da projede yer aldı. Ani ve Orta Çağ Ermeni yapıları konusunda dünyaca tanınmış olan bir uzman olan Prof. Dr. Christina Maranci hem içerik manasında metinleriyle katkı sundu hem de metinler editoryal olarak düzenlendikten sonra metinlerin son okumalarını yaptı ve teklifler geliştirdi. Birebir vakitte İngilizce metinlerin kıymetli bir kısmını da o seslendirdi. Onun yanı sıra, Yavuz Özkaya hem genel olarak mimari müdafaa alanında, özel olarak da Ani’deki birçok anıtın son periyotlardaki onarımını yürüten uzman bir isim. Fikrin oluşumundan çevrimiçine alınmasına kadar her etapta emeği var.
İsmail Yavuz Özkaya: Arkeoloji, tarih, sanat tarihi, mimarlık tarihi uzmanları ve müdafaa uzmanı mimarlardan oluşan çekirdek kümemizde Türkiye’den müdafaa uzmanı mimarlar, Ermenistan’dan mimarlık, tarih, sanat tarihi ve arkeoloji uzmanları, Amerika, Rusya ve Avrupa’dan ise bilhassa Ani ve etrafındaki anıtlar, yerleşimler, savunma sistemleri üzerine yayınları da bulunan öncü araştırmacılar var. Örneğin Prof. Dr. Armen Kazaryan ve Prof. Dr. Christina Maranci, Patrick Donabedian üzere… Armen Kazaryan hala Ani’de değerli iki anıtın, Ani Katedrali ve Surp AmenaP’rkich Kilisesi’nin, koruma-onarım-güçlendirme sürecinde World Monuments Fund ismine danışmanlık yapıyor. Christina Maranci de yeniden Kültür ve Turizm Bakanlığı ile World Monuments Fund işbirliğinde yürütülen Mren Katedrali’nin korunması projesinde danışmanlık yapıyor.
Ani Ören Yeri’ndeki Manuçehr Camii, Fotoğraf: Murat Germen ‘ANİ, ‘ASKERİ ALAN’ STATÜSÜNDEN ÇIKARILDIKTAN SONRA ZİYARETÇİ SAYISI PATLADI’
Mobil uygulama bölgeye yönelik ziyaretçi sayısı manasında tesir yaratıyor mu, beklentiniz ne tarafta?
İsmail Yavuz Özkaya: Ani’nin ziyaretçi sayısı 2000’li yılların başında 4 bin 500 kişi, üstelik çoğunluk Türkiye dışından gelen ziyaretçiler. 2006 yılında Ani “askeri alan” statüsünden Kültür ve Turizm Bakanlığı denetimine geçtikten sonra grafik yükselmeye başlıyor ve 2016 yılında Ani UNESCO Dünya Miras Alanı ilan edildikten sonra yıllık ziyaretçi sayısı bir evvelki yılın iki katına çıkarak 41 bin 500’e ulaşıyor. 2017 yılında 20 bin civarında bir sayı daha ekleniyor. Pandemi periyodunda bile bu yıllık 65 bin civarındaki sayı korunmuş lakin geçen yıldan itibaren ziyaretçi sayısı tekrar yükselişte. Ani taşınabilir uygulamasının kullanımı yeni başlıyor. Uygulamanın ziyaretçi sayısının artışına tahminen katkısı olmayacak, lakin Ani’nin tarihi, görkemli anıtları, taş süslemeleri, duvar fotoğrafları, kitabeleri ile güçlü ve çokkültürlü geçmişinin daha güzel anlaşılması istikametinde katkıda bulunacağını umuyoruz.
Bölgede devam eden ya da gelecekte planlanan yeni hafriyat çalışmaları mevcut mu? Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan projeye yönelik takviye aldınız mı?
İsmail Yavuz Özkaya: Uzunca bir müddet yalnızca yaz döneminde ve kısa müddetlerle gerçekleştirilen hafriyat ve araştırmalar, Ani’de bir hafriyat konutunun yapılıp kullanılmaya başlamasından sonra, bilhassa son iki-üç yıldır daha uzun, tertipli ve programlı bir hale geldi. Kars Kafkas Üniversitesi’nden hafriyat ve alan lideri Doç. Dr. Muhammet Arslan yönetiminde gerçekleştirilen çalışmalara öbür üniversitelerden uzmanlar da katkıda bulunuyor. Bir yandan da Ani’de, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile World Monuments Fund işbirliğinde iki kıymetli anıtın koruma-onarım-güçlendirme uygulamaları devam ediyor. Yakın gelecekte yeni proje ve uygulamalar da planlanıyor.
Ani taşınabilir uygulama projesi temelde Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın Ani’de devam eden kazı-koruma ve tanıtım faaliyetlerine katkıda bulunmayı hedefliyor. Bakanlığın uzun müddettir birlikte çalıştığı World Monuments Fund, Ani’nin tanıtımı ve alanın ziyaretçilere sunumu mevzularında projemize takviye veriyor. Taşınabilir uygulama, seyahat mühleti belirlenmiş rotalardaki anıtlar ve Ani hakkında bütüncül bilgi aktararak ziyaret tecrübesini zenginleştirmeyi hedefliyor.
‘ANADOLU KÜLTÜR, 20 YILDIR ERMENİSTAN İLE KÜLTÜREL DİYALOĞU DESTEKLİYOR’
Anadolu Kültür kültürel diyalog ve iş birlikleri kapsamında Ermenistan ile pek çok projeye imza attı. Bu iş birliklerinin iki ülke diplomasisi ve iki toplumun diyaloğu ismine somut kazanımları neler oldu?
Tamar Nalcı: Anadolu Kültür 2002’de kurulduktan sonra Ermenistan’la kültürel iş birlikleri çalışmalarına 2004’te, aslında Türkiye sivil toplumu için de hayli erken bir devirde başlamış bir kurum. O günden bugüne fotoğraf ve sinema başta olmak üzere görsel sanatlar, sahne sanatları, aktüel sanat alanlarından birçok insanı bir ortaya getiren projeler ürettik. Akademisyenlerin, üniversite öğrencilerinin tanıştıkları, birlikte tartıştıkları, ürettikleri alanlar açmaya çalıştık. En somut kazanım, kapalı bir hududa karşın iki ülkeden çok fazla insanın, kurumun tanışması, birlikte düşünecek, birlikte üretecek fırsatlar bulması oldu.
Ani platosuna yanlışsız bir görünüm, Fotoğraf: Vedat Akçayöz Bu bir aradalıkların ne kadar güçlü bağlar kurulmasına vesile olduğunu, bilhassa yaşanılan kuvvetli devirlerde de görmüş olduk. Neredeyse yirmi yıl evvel, yoktan var edilerek iki ülkedeki sivil toplum ortasında açılan bu diyalog kanalları giderek çoğaldı, iki ülke ortasında yaşanan siyasi tansiyonlara, diplomatik krizlere karşın devam edebildi zira sivil toplum için -Anadolu Kültür’ün çalışma alanlarına dayanarak sanat dünyası için de- hudut kapısı olmasa da diyalog kapısı bir defa açılmıştı artık. Vakit zaman yara alsa, zorluklar yaşansa da, yürütülen çalışmalar, verilen emekler sonucunda kurulmuş bir inanç bağlantısı olduğunu söyleyebiliriz. Her şartta bu iş birliklerinin devam etmesinin, bu itimat münasebetinin kaybolmaması ve diyalog kanallarının kapanmaması için elzem olduğuna inanıyoruz.
Kültürel miras odaklı turizm, kültür mirasının sürdürülebilirliği ile paralel olarak dünyanın farklı cazibe noktalarında bölgesel iktisat açısından değerli kazanımları beraberinde getiriyor. Ani’nin bu manadaki potansiyeli ve geleceği hakkında ne düşünüyorsunuz?
İsmail Yavuz Özkaya: Ani, Kars’ın gelişimi için çok kıymetli bir kıymet. Yıllarca göç veren bir kent iken Kars günümüzde süratle gelişiyor. Ziyaretçilerin artmasına paralel yeni oteller, restoranlar, kafeler açılıyor. Fakat konaklama mühleti az. Bazen gece yarısı otele gelen ziyaretçiler yarım gün Ani’de ve daha sonra Kars’ta gezip sonraki akşam tekrar yola çıkıyorlar. Ani’nin yanı sıra Ani’yi çevreleyen vadiler, Arpaçay kıyısı ve Ani’ye epey yakın uzaklıktaki kültürel miras alanları, görkemli manastırlar, kiliseler, kaleler şayet turizm rotasının bir modülü haline getirilebilir, korunabilir ve sunulabilirse, buna bağlı olarak Kars’ta konaklama mühleti artırılabilir ve hem Kars kentine hem de bölge iktisadına çok değerli bir kazanım sağlanabilir.
Projenin yeni etapları olacak mı? Ya da bu cins öteki uygulamalar planlıyor musunuz?
İsmail Yavuz Özkaya: Elbette. Ani taşınabilir uygulamasını proje bütçe kısıtlarına uygun olarak geliştirdik. Yeni fon bulabilirsek, proje yazılımımızın altyapısı uygun, içeriği daha da geliştirebiliriz. Ziyaretçiler için pek çok eğlenceli uygulamayı bu basamakta gerçekleştiremedik. Örneğin VR teknolojisi ile bugün kısmen planı okunabilen Gagikashen Kilisesi’nin yıkılmadan evvelki görkemli halini, Katedral’in kubbesi ile ayakta olduğu halini ya da 1905 yılında müzeye dönüştürülen Manuçehr Camii’nin o günkü halini ziyaretçilere tam aktaramamış olduk. Alanda yalnızca planı ya da kısmen üst örtüsü ayaktaki tüm değerli anıtlar için bu çeşitten canlandırmalar yapılabilir, böylece gezerken ziyaretçilerin algılaması, daha âlâ anlaması sağlanabilir. Taşınabilir uygulamalar son yıllarda önemsendi ve süratle gelişiyor. Daha evvel saha çalışmaları ile yayınlarını gerçekleştirdiğimiz projelerimiz ve yenileri için bu uygulamayı kullanmayı ve geliştirmeyi planlıyoruz.
Ani taşınabilir uygulaması hakkında daha fazla bilgiye Türkçe ve İngilizce olarak www.anadolukultur.org adresinden erişilebiliyor.
Uygulamayı App Store’dan indirmek için:
https://apps.apple.com/app/ani-mobile-app/id1600767237
Uygulamayı Play Store’dan indirmek için:
https://play.google.com/store/apps/details?id=com.anadolukultur.ani